Rafał Trzaskowski został jednym z pierwszych Ambasadorów Europejskiego Paktu Klimatycznego (Climate Pact Ambassadors), pełni tę rolę z ramienia Komitetu Regionów UE.

Europejski Pakt Klimatyczny

Europejski Pakt Klimatyczny to unijna platforma partycypacyjna wspierająca Europejski Zielony Ład. Komitet Regionów, reprezentujący w UE samorządy, wystosował do swoich członków apel, aby zostali ambasadorami paktu. Rafał Trzaskowski był sprawozdawcą opinii Komitetu Regionów na temat Paktu.

- Wraz z ogólnoeuropejskimi projektami, które przyspieszają lokalne działania klimatyczne, potrzebujemy obywateli, aby wkroczyli na ścieżkę do neutralności klimatycznej. Nie możemy zrealizować Zielonego Ładu bez obywateli i szczebla lokalnego – mówił Trzaskowski podczas wydarzenia inaugurującego Pakt.

Ambasadorzy Europejskiego Paktu Klimatycznego

Ambasadorzy Europejskiego Paktu Klimatycznego „informują, inspirują i wspierają politykę klimatyczną w swoich działaniach”.  Są wybierani „na podstawie zgodności z celami i wartościami Paktu”. Wśród tych wartości jest m.in. zrozumienie potrzeby szybkich i „ambitnych” działań w ramach polityki klimatycznej UE.

Według oficjalnej strony Paktu, wśród polskich Ambasadorów są samorządowcy (obok Trzaskowskiego m.in. Adam Struzik, Olgierd Geblewicz, Hanna Zdanowska), przedstawiciele świata nauki, aktywiści klimatyczni, specjaliści ds. marketingu itd.

Zobowiązania Trzaskowskiego w roli Ambasadora

Rafał Trzaskowski ma prawo do posługiwania się tytułem Ambasadora Europejskiego Paktu Klimatycznego w Polsce (European Climate Pact Ambassador in Poland). Oficjalne uznanie ze strony Komisji Europejskiej i publikacja profilu na stronie Paktu stanowi, zgodnie z oficjalną informacją UE, jeden z benefitów (sic!) pełnienia tej roli.

Jako Ambasador Trzaskowski zobowiązał się m.in. do promowania działań związanych z Paktem na poziomie miejskim, a także lobbowania w rządach krajowych i instytucjach regionalnych na rzecz działań w obszarze zrównoważonego rozwoju i zielonej odbudowy (green recovery).

„Musimy budować regionalne koalicje dążące do osiągnięcia wyników w zakresie gospodarki realnej, niezbędnych do utrzymania globalnego ocieplenia temperatury na poziomie nie większym niż 1,5°C” – czytamy w prezentacji sylwetki Trzaskowskiego na stronie Paktu.

Rafał Trzaskowski został wybrany na członka Europejskiego Komitetu Regionów w 2019 roku. Jest najważniejszą twarzą Komitetu Regionów w kluczowym dla tego gremium temacie Europejskiego Zielonego Ładu. Świadczy o tym powierzenie mu funkcji szefa Komisji Środowiska, Zmiany Klimatu i Energii (ENVE) i przewodniczącego grupy roboczej „Zielony Ład w terenie”.

Komitet Regionów

Komitet Regionów to organ doradczy UE, w jego skład wchodzą przedstawiciele lokalnych i regionalnych samorządów państw Wspólnoty. Komisja Europejska, Rada UE i Parlament Europejski w formalnym procesie zasięgają opinii KR przy opracowywaniu aktów prawnych w dziedzinach dotyczących samorządów. Komitet może także wydawać opinie z inicjatywy własnej.

Opinia zostaje przydzielona właściwej komisji Komitetu Regionów, a jeden z członków Komitetu zostaje wyznaczony na sprawozdawcę. Sprawozdawca konsultuje się z zainteresowanymi stronami, opracowuje projekt opinii i przedstawia go członkom komisji do omówienia, wniesienia poprawek i przyjęcia. Po przyjęciu przez komisję KR-u projekt opinii jest omawiany na sesji plenarnej. Przyjęta w drodze głosowania opinia zostaje przekazana wszystkim instytucjom europejskim oraz opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. KR monitoruje działania podejmowane w następstwie opinii przez wszystkie instytucje.

Komitet Regionów wydał od jesieni 2019 roku około 70 opinii dotyczących zmian klimatu i Europejskiego Zielonego Ładu.

Zadania KR

W teorii KR ma umożliwić wymianę poglądów pomiędzy samorządami oraz zapewnić uwzględnienie stanowiska i potrzeb władz lokalnych i regionalnych w procesie decyzyjnym UE. Komitet publikuje w związku z tym raporty dotyczące wpływu wywieranego przez KR na unijną legislację.

W praktyce chodzi przede wszystkim o stworzenie iluzji głębi demokratycznego wymiaru tego procesu – opinie Komitetu Regionu są w większości spójne z główną linią polityczną KE, służą de facto legitymizacji działań centrum decyzyjnego UE i dyscyplinowaniu narodowych administracji państw Wspólnoty.

W ciągu roku odbywa się do sześciu sesji plenarnych, podczas których przyjmuje się opinie dotyczące od 50 do 80 projektów legislacyjnych UE.

ENVE

Przewodniczącym Komisji Środowiska, Zmiany Klimatu i Energii (ENVE) Rafał Trzaskowski został na dwuipółletnią kadencję w październiku 2022 roku. Komisja ta odpowiada za Europejski Zielony Ład, pomagając KR „w przygotowaniu przekazów politycznych” w dziedzinach z nim związanych.

Według oficjalnej informacji zamieszczonej na stronach UE „Komisja ENVE angażuje się w Europejski Pakt na rzecz Klimatu, który ma umożliwiać obywatelom budowanie bardziej ekologicznej Europy”.

„Zachęca się członkinie i członków KR-u do udziału w tej inicjatywie w charakterze ambasadorów Paktu na rzecz Klimatu z ramienia KR-u. W ramach projektu „KR dla Paktu na rzecz Klimatu” („CoR 4 Climate Pact”) Komitet wspiera tych ambasadorów w organizowaniu lokalnych wydarzeń klimatycznych, które mają zwiększyć świadomość obywateli i przyspieszyć lokalne działania w dziedzinie klimatu” – podaje ENVE.

"W tym krytycznym momencie dla regionów i miast oraz całej Unii Europejskiej ogromną wartością dodaną jest to, że doświadczony i dynamiczny lokalny lider, jakim jest Rafał Trzaskowski, będzie kierował naszymi pracami nad energią, klimatem i środowiskiem. Jego osiągnięcia w przekształcaniu Warszawy w bardziej zrównoważone miasto są wzorowe, począwszy od dekarbonizacji transportu publicznego, po redukcję zanieczyszczeń oraz zazielenienie budynków i przestrzeni miejskich"– mówił Vasco Alves Cordeiro, przewodniczący Europejskiego Komitetu Regionów, gratulując prezydentowi Trzaskowskiemu objęcia stanowiska.

Zmiana narracji

Opinię „W kierunku Globalnego Zielonego Ładu” przyjęto Podczas 161. sesji plenarnej Komitetu Regionów, pierwszej po wyborach do Europarlamentu. Rafał Trzaskowski podkreślał wówczas konieczność zmiany narracji o Europejskim Zielonym Ładzie.

„Nie możemy dalej ignorować otaczającej nas rzeczywistości: wokół Europejskiego Zielonego Ładu narosło bardzo wiele wątpliwości i niedomówień, tworzących wrażenie, jakoby został on nam wszystkim odgórnie narzucony. Zadaniem samorządów i regionów, czyli instytucji funkcjonujących najbliżej każdego obywatela, jest przede wszystkim formułowanie pozytywnego przekazu i zmiana narracji, polegających na podkreślaniu korzyści płynących z transformacji, a nie tylko związanych z nią restrykcji czy kosztów” – mówił Trzaskowski.

Warszawa Rafała Trzaskowskiego należy do ponadnarodowych sieci progresywnych miast walczących z globalnym ociepleniem i podejmujących w związku z tym zobowiązania, wpływające na życie mieszkańców.

Cele i zasady działania C40

Według oficjalnych dokumentów C40 „Burmistrzowie miast C40 zobowiązują się do wykorzystania inkluzywnego, opartego na nauce i współpracy podejścia, aby zmniejszyć emisję o połowę do 2030 roku, pomóc w ograniczeniu globalnego ocieplenia do 1,5°C oraz budować zdrowe, sprawiedliwe i odporne społeczności”. Do organizacji należy obecnie 97 miast, Warszawa jest jedynym polskim miastem w tym gronie.

Formalnie głównym celem C40 jest obniżenie emisji o połowę do 2030 roku. Organizacja stawia sobie za cel „podnoszenie poziomu ambicji klimatycznych” na świecie.

Przynależność do C40 „uzyskuje się poprzez podejmowane działania”. Aby je utrzymać trzeba spełnić Standardy Przywództwa organizacji. Miasta są corocznie rozliczane z realizacji założeń, na tej podstawie jest odnawiane (lub nie) ich członkostwo.

W latach 2021-2024 Standardy nakładały na członków C40 m.in. obowiązek posiadania i realizowania za pomocą wszelkich dostępnych środków przyjętego i aktualizowanego Planu Klimatycznego, spójnego z celami Porozumień Paryskich i C40. Aby miasto mogło być członkiem organizacji, jego burmistrz musi „demonstrować globalne przywództwo klimatyczne i inspirować innych do wspierania postanowień Porozumień Paryskich”.

Przywództwo C40 i finansowanie organizacji

Współprzewodniczącymi C40 są burmistrzowie Londynu Sadiq Khan i Freetown (Sierra Leone) Yvonne Aki-Sawyerr. Przewodzą oni pracom Komitetu Sterującego.

Działania C40 nadzoruje Rada Dyrektorów, która zatwierdza także budżet organizacji. Na czele Rady Dyrektorów stoi miliarder Michael Bloomberg, Specjalny Wysłannik Sekretarza Generalnego OZN ds. Ambicji Klimatycznych i były burmistrz Nowego Jorku.

Bloomberg Philanthropies (Bloomberg Family Foundation) jest w gronie strategicznych fundatorów C40. Należy do niego również duńska organizacja Realdania oraz Children’s Investment Fund Foundation brytyjskiego finansisty Christophera Hohna. Hohn finansował z własnych środków działania radykalnej organizacji ekologicznej Extinction Rebellion, otrzymała ona też 150 tys. funtów od CHIFF.

Główni fundatorzy C40 to m.in. Unia Europejska, rządy Wielkiej Brytanii i Danii, globalne korporacje Amazon, Uber i IKEA oraz rozmaite fundacje, m.in. Open Society Foundations George’a Sorosa. Wśród pozostałych fundatorów znajdują się m.in. Google czy firma farmaceutyczna Novo Nordisk.

Przyszłość miejskiej konsumpcji w świecie o 1,5°C

Filozofię działania C40 oddaje opublikowany przez tą organizację raport The Future of Urban Consumption in a 1.5°C World (Przyszłość miejskiej konsumpcji w świecie o 1,5°C), przygotowany we współpracy z m.in. Uniwersytetem Leeds. Tezy raportu zasadzają się na wskazaniu, że jedyną drogą do zatrzymania kryzysu klimatycznego jest radykalna zmiana sposobu życia, polegająca na skokowym ograniczeniu konsumpcji. Raport zawiera m.in. omawiane w polskich mediach wytyczne dotyczące rezygnacji z poruszania się samochodami czy ograniczenia spożycia mięsa.

„C40 z radością publikuje to pionierskie opracowanie. Raport pokazuje, że burmistrzowie mają do odegrania jeszcze większą rolę w zapobieganiu kryzysowi klimatycznemu, niż wcześniej sądzono” – czytamy we wstępie do raportu. Ich rolą ma być m.in. opracowanie „sposobu wspierania mieszkańców i przedsiębiorstw w osiągnięciu radykalnej i szybkiej zmiany wzorców konsumpcji”.

C40 opublikowała „wytyczne strategiczne” dla miast stowarzyszonych, dotyczące opracowywania i wdrażania planów klimatycznych. Budują one strategie zmian w budownictwie, transporcie i planowaniu, gospodarce odpadami, jakości powietrza i adaptacji do zmian klimatycznych.

Zobowiązania w ramach C40

Członkowie C40 podpisują „zobowiązania” dotyczące działań zmierzających do osiągnięcia celów klimatycznych. Warszawa podpisała zobowiązanie „Clear Air Cities Declaration”.

Warszawa, jako członek C40, jest co roku rozliczana z wypełniania zobowiązań i założeń stowarzyszenia. W raporcie za 2030 rok wskazano m.in. na realizację wytycznych stowarzyszenia poprzez przyjęcie Planu działań na rzecz zielonego miasta i klimatu  „Zielona Wizja Warszawy”, łączącego metodologię Green City Action Plan Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) oraz Climate Action Planning Framework C40.

Szczyty C40

Rafał Trzaskowski uczestniczy w spotkaniach i szczytach C40. Podczas szczytu w 2022 roku w Buenos Aires, w trakcie jednego z paneli sesji „Osiągnąć sprawiedliwość klimatyczną” Rafał Trzaskowski wygłosił credo „ambitnego podejścia” do polityki klimatycznej w dobie pandemii COVID-19 i wojny na Ukrainie. Stwierdził on, że działania zmierzające do neutralności klimatycznej w wyznaczonym czasie nie mogą zostać spowolnione – przeciwnie, należy je przyspieszyć.

„Zanim powiem o zanieczyszczeniu powietrza, chcę przekazać najważniejsze przesłanie. Jest całkiem sporo osób, łącznie z moim rządem, z którym nie mam nic wspólnego, którzy mówią: teraz jest czas, by zwolnić. Nie. Teraz trzeba być jeszcze bardziej ambitnym. Bo jeśli nie odpowiemy na ten kryzys w ambitny sposób, to będzie koniec” – mówił Trzaskowski.

Warszawa Rafała Trzaskowskiego promuje się jako lider we wdrażaniu polityki klimatycznej UE. Sam Trzaskowski uczynił z działań na rzecz „ratowania planety” jeden ze swoich priorytetów.

Zielona Wizja Warszawy

W 2020 roku miasto przystąpiło do programu „Zielone Miasta” (GCAP) Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Model GCAP „polega na dążeniu do równowagi pomiędzy społecznymi, ekonomicznymi i środowiskowymi aspektami życia miejskiego”. Jak czytamy w oficjalnym komunikacie miasta, „na potrzeby Warszawy program został rozszerzony o dążenie do neutralności klimatycznej. Te działania są realizowane we współpracy z organizacją C40”.

„Warszawa przystąpiła do programu dobrowolnie – w trosce o jakość środowiska, bezpieczeństwo i komfort życia mieszkańców. Z zamiarem zrealizowania złożonej przez Prezydenta Rafała Trzaskowskiego deklaracji dojścia do neutralności klimatycznej w 2050 r. i ograniczenia emisji najgroźniejszego gazu cieplarnianego o przynajmniej 40% do 2030 r.” – czytamy na stronie Warszawy.

Efektem prac w ramach GCAP było przyjęcie w 2023 roku „Zielonej Wizji Warszawy”, dokumentu strategicznego, w którym opisano 27 działań w 6 obszarach wspierających osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r.. Są to: infrastruktura energetyczna, budynki, planowanie przestrzenne i błękitno-zielona infrastruktura, transport, odpady komunalne, budowa kapitału społecznego i integracja.

„Warszawa dąży do osiągnięcia neutralności klimatycznej do roku 2050. Miasto postawiło sobie za ważny kierunek redukcję emisji CO2 o 40% do 2030 r. w porównaniu z danymi z 2007 r. i stara się pójść jeszcze dalej, dążąc do dalszych redukcji emisji CO2 tak, aby utrzymać poziom emisji gazów cieplarnianych m.st. Warszawy w granicach określonych w ramach Porozumienia Paryskiego” – czytamy we wstępie do strategii.

Dla przykładu, w części dotyczącej transportu wyznaczono następujące cele:

Strefa Czystego Transportu

Drogą do realizacji tych celów określonych w Zielonej Wizji Warszawy jest m.in. już wprowadzona w części Warszawy Strefa Czystego Transportu, która w finale ma objąć swoim zasięgiem całe miasto – jak czytamy w „Zielonej Wizji Warszawy” obszar Strefy zależy od ustaleń Rady m.st. Warszawy, a jego wyznaczenie jest wymogiem zawartym w Programie Ochrony Powietrza.

Wprowadzenie Strefy Czystego Transportu wywołało protesty mieszkańców. Część z nich domaga się referendum w sprawie SCT.

Rafał Trzaskowski wykorzystywał politycznie swoje zaangażowanie we wdrażanie Zielonego Ładu i pozycję „prymusa walki z globalnym ociepleniem”. Do 2023 roku w jego działalności politycznej w Polsce dominował przekaz, w którym Trzaskowski kreował się na zdecydowanego zwolennika europejskiej polityki klimatycznej polegającej na wytyczaniu celów klimatycznych i przyjmowania narzędzi, które mają do niej doprowadzić (na przykład ETS). Prezydent Warszawy kapitalizował politycznie swoje działania w Komitecie Regionów, Komisji ENVE, rozmaitych organizacjach klimatycznych.

Kampania 2023

Jeszcze podczas kampanii wyborczej w 2023 roku Rafał Trzaskowski atakował PiS za brak zrozumienia dla konieczności natychmiastowych działań w związku z „katastrofą klimatyczną”.

"Młodzi ludzie – i to jest rzecz, którą chciałem uwypuklić – mówią nam o tym, że planeta płonie dzisiaj na naszych oczach. Że jeżeli dzisiaj nie zrobimy nic ze zmianami klimatycznymi, to nie będzie przyszłości dla nich i dla kolejnych pokoleń. I teraz zastanówcie się nad tym: co nam daje dzisiaj siłę, nawet jak jesteśmy chorzy czy starsi? Siłę nam dają młode pokolenia. Nasze dzieci, wnuki, nawet jak ich nie mamy, to myślimy o młodym pokoleniu i mówimy: "dobra, może ja wchodzę już w inny etap życia, ale oni odzyskają po nas to wszystko, czegośmy się dorobili" – mówił Trzaskowski 24 sierpnia 2023 podczas wyborczego wiecu w Olsztynie.

– I dzisiaj ma się okazać, że młode pokolenie, jeżeli nic nie zrobimy, ma po nas odzyskać planetę, która będzie płonąć? I co robi rząd PiS? Nic. Naśmiewa się z tego. Prezes Kaczyński wychodzi i mówi: "nie wiadomo. Profesorowie mówią tak, drudzy profesorowie mówią inaczej" – mówił Trzaskowski, przedrzeźniając głos prezesa PiS.

Campus Trzaskowskiego

Na czempiona walki ze zmianą klimatu kreował się Trzaskowski także podczas organizowanych przez siebie spotkań „Campus Polska Przyszłości”, stawiając się w kontrze do ówczesnego rządu. Na kampusie gościł dzisiejszy współprzewodniczący inicjatywy C40 Sadiq Khan, w debatach uczestniczyli aktywiści klimatyczni, sam Trzaskowski wielokrotnie podkreślał swoje zaangażowanie i wsparcie dla  Zielonego Ładu.  

Charakterystyczne jest tutaj wystąpienie z 2023 roku. Łączy ono elementy typowego dla Trzaskowskiego alarmizmu klimatycznego, szantażu emocjonalnego, ataku na przeciwników politycznych i agitowania młodzieży do podejmowania określonych decyzji wyborczych.

„Ja już mam dosyć, tak samo jak większość z was, jak słyszę kogoś, kto mówi „no mamy pewne problemy z ekologią". To jest język sprzed 20 albo sprzed 30 lat. Dzisiaj mamy do czynienia z katastrofą. Z absolutną katastrofą klimatyczną” – mówił Trzaskowski.

„Co musimy zrobić, jakie są recepty, nie tylko narzekanie, co się stało z energią z wiatru, co się stało z odnawialnymi źródłami, co się stało z traktowaniem tych wszystkich zobowiązań, które podejmujemy wobec was, jak je poważnie traktować. My mamy na to odpowiedź, my wiemy, dzięki rozmowie z wami, dzięki rozmowie z ekspertami, co należy zrobić. Jak zmieniać nasze miasta, miasteczka i wsie, jak dbać o to, żeby nasza przestrzeń była jak najbardziej zielona, jak przechodzić na odnawialne źródła energii, jak w końcu zadawać sobie pytanie: w jaki sposób ja mam się zachowywać odpowiedzialnie, w ten sposób, żeby samemu dawać świadectwo, że można żyć inaczej” – przekonywał prezydent Warszawy.

„Dlaczego, jeżeli ktoś tego problemu nie rozumie, albo próbuje go minimalizować moim zdaniem jest to wyrok dyskwalifikujący dla kogoś takiego, kto chce uczestniczyć w debacie społecznej czy politycznej? Dlatego, że to oznacza, że jego kompletnie nie interesuje przyszłość. Bo wszyscy, jak tutaj stoimy (…) wiemy, że jeśli na serio chcemy rozmawiać o przyszłości, to musimy stworzyć takie warunki, żeby planeta mogła przetrwać. I tutaj naprawdę nie ma żadnej przesady w tych słowach, że nie będziemy o tym mówić poważnie, jeśli nie będziemy mieli recept, to planeta nie przetrwa” – mówił. Warto zestawić tę wypowiedź w wystąpieniami Trzaskowskiego na wiecach Platformy Obywatelskiej w 2023, kiedy to zarzucał brak zrozumienia tematu „katastrofy klimatycznej” Prawu i Sprawiedliwości (por. wyżej).

W Kongresie USA

Alternatywę on, zwolennik polityki klimatycznej UE kontra jej przeciwnicy, czyli rząd prawicy Trzaskowski formułował także w wystąpieniach w roli prezydenta Warszawy za granicą. W 2021 roku wiceprzewodniczący Platformy Obywatelskiej przemawiał (w związku z pandemią – zdalnie) przed podkomisją spraw zagranicznych Izby Reprezentantów. Podkreślał wówczas, że władze Warszawy "robią to, czego nie robi rząd" w kwestii ochrony praw człowieka i walki z zmianą klimatu, a miasta są traktowane przez władze centralne "niemal jak wrogowie" i wzywał do „dalszego wspierania społeczeństwa obywatelskiego” przez Stany Zjednoczone.

Kampania wyborcza 2020

Konieczność pilnego implementowania Zielonego Ładu w Polsce była także postulatem programowym Rafała Trzaskowskiego podczas jego kampanii prezydenckiej w 2020 roku. W rozdziale drugim dokumentu, zatytułowanym Nasze otoczenie. Klimat i ochrona środowiska znajduje się fragment pt. Zielony Ład dla Polski.

„Będę domagał się od rządu przyjęcia unijnego Zielonego Ładu dla Polski i rozpoczęcia stopniowego odchodzenia od węgla – najpóźniej do 2030 roku w ogrzewaniu domów i do 2040 roku w elektroenergetyce. W 2050 roku, zgodnie ze zobowiązaniem przyjętym przez pozostałe państwa UE, polska gospodarka osiągnie neutralność – bilans emisji gazów cieplarnianych wyniesie zero. Zawetuję każdą ustawę, która stałaby w sprzeczności z tymi celami. Jednym z podstawowych źródeł taniej energii powinny być duże instalacje OZE, w tym morskie farmy wiatrowe. Polski węgiel pozostanie w rezerwie strategicznej, potrzebnej dla energetycznego bezpieczeństwa kraju” – czytamy w dokumencie.

Zmiana tonu wypowiedzi i krytyka Zielonego Ładu przez Rafała Trzaskowskiego nastąpiła w 2024 roku, w miarę zbliżania się prezydenckiej kampanii wyborczej.